طراحی فرش به عنوان یک هنر ارزشمند و کاری دستی تاریخ دل‌نشینی و تفکر هنری مردم ایران را نشان می‌دهد. همچنین طرح لچک ترنج به عنوان یکی از پرکاربردترین و پرطرفدارترین طرح‌ها در فرش‌های ایرانی به حساب می‌آید. از یک طرف، این طرح به شیوه‌های متعددی از لچک تنها گرفته تا ترنج دندان موشی و از لچک ترنج گلدانی تا ترنج طرح راور، تنوع بیشماری دارد. از طرف دیگر، این طرح به نمایانگر فرهنگ و هنر ایرانی محسوب می‌شود. فرش‌های قدیمی و کهنه ایرانی، یکی از چشم‌اندازهای زیبا و فرهنگی کشور ایران را به تصویر می‌کشند. این فرش‌ها طرح‌ها و موتیف‌های گوناگونی را به خود اختصاص داده‌اند که اغلب از عناصر طبیعت و باغ‌های قدیمی ایرانی الهام گرفته‌اند. یکی از متداول‌ترین طرح‌ها در این فرش‌ها، طرح باغ با حوضچه و جوی‌های آب است. در این طرح، مرکزیت حوضی دارای شکل‌های هندسی شش‌ضلعی یا لوزی دارد که به عنوان قلب باغ نمایان می‌شود. این حوض با جوی‌های آب به حوضچه‌های کوچکتری وصل می‌شود که از شکل‌های مختلفی مانند چهارگوشها و دایره‌ها تشکیل شده‌اند. اطراف حوض و جوی‌ها معمولاً با الگوهای هندسی دیگری نظیر رومیانه‌ها یا ترکیب‌های مختلفی از خطوط و شکل‌های هندسی تزیین شده‌اند. این طرح‌ها نه تنها به زیبایی فرش‌ها افزوده، بلکه نمایی از زندگی و فرهنگ باغ‌های ایرانی را به ما یادآوری می‌کنند. همچنین، از نظر هنری و طراحی، این فرش‌ها به عنوان یکی از شاهکارهای هنر دستبافت ایران مشهور هستند و جلب توجه کل دنیا را به خود جلب کرده‌اند.
کهن ترین و مشهورترین طرح‌های فرش ایرانی
قدیمی‌ترین و معروف‌ترین طرح‌های فرش ایرانی که با این مضمون و طرح حوض بافته شده‌اند، شامل گلستانی، محرمات، محراب و لچک ترنج می‌شوند. این فرش‌ها به عنوان تجلی از هنر دستی و فرهنگ باستانی ایران در دنیای هنر مشهور هستند و تاریخچه‌ای باستانی و معنوی دارند.
1. گلستانی: فرش گلستانی یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین طرح‌های فرش ایرانی است. این طرح بافته‌شده به شکل حوض با الگوهای هندسی شش‌ضلعی و دو جوی که به حوضچه‌های کوچکتر متصل می‌شوند. گلستانی‌ها به عنوان یکی از جواهرات هنری ایران شناخته می‌شوند.
2. محرمات: طرح محرمات نیز یکی از باستانی‌ترین و مورد علاقه‌ترین طرح‌های فرش ایرانی است. این طرح با الگوهای هندسی شش‌ضلعی و جوی‌های آب به حوضچه‌های کوچکتر متصل می‌شود.
3. محراب: محراب نیز یکی از معروف‌ترین طرح‌های فرش با حوض است که در آن از الگوهای هندسی چهارگوشه‌ای و شش‌ضلعی استفاده می‌شود. این طرح به شکل محراب‌های مذهبی به نمایش درآمده و اغلب به مناسبت‌های مذهبی و معنوی بافته می‌شود.
4. لچک ترنج: لچک ترنج نیز از قدیمی‌ترین و پرطرفدارترین طرح‌های فرش ایرانی است که با الگوهای هندسی لوزی و حوضی بسیار جذاب است. این طرح در دوران تیموری رشد کرده و در دوره صفویه به اوج شهرت و اعتبار خود دست یافت.
لچک ترنج، بدون شک یکی از باستانی‌ترین و محبوب‌ترین طرح‌های فرش ایرانی است. تاریخچه این طرح به قرن پانزدهم بازمی‌گردد و توسط سلاطین دوران تیموری در آغاز به رشد و توسعه یافت. این طرح با حوضی در وسط فرش و جوی‌های آب که به حوضچه‌های کوچکتر متصل می‌شوند، به شکل معمولاً لوزی یا شش‌ضلعی طراحی می‌شود. در دوره صفویه، لچک ترنج به اوج اعتلای خود رسید و به گونه‌ای تکامل یافت که به عنوان یکی از نمایان‌ترین نمادهای هنری ایران شناخته می‌شود. این طرح با استفاده از الگوهای هندسی زیبا و جذاب، علاوه بر زیبایی بصری، معنایی نمادین نیز دارد.
لچک ترنج نه تنها به عنوان یکی از برجسته‌ترین طرح‌های فرش ایرانی شناخته می‌شود، بلکه نیز به عنوان یک نمایان‌ترین میراث‌های هنری و فرهنگی این کشور تلقی می‌شود. این طرح به شکل جلب توجهی در دنیای هنر و صنعت دستی ایران دارد و به شهرت جهانی دست پیدا کرده است.
این طرح‌ها نه تنها به عنوان شاهکارهای هنری تشخیص داده می‌شوند بلکه تاریخچه طولانی و فرهنگ غنی ایران را نیز به تصویر می‌کشند و هنر دستبافت ایران را در دنیا معرفی می‌کنند.
طرح لچک ترنج واقعاً به زیبایی باغ‌های ایرانی اشاره دارد. این طرح معمولاً شامل یک آبگیر زیبا در وسط فرش است که به عنوان مرکزیت طرح عمل می‌کند. گوشه‌های فرش نیز از چهار آبگیر کوچکتر تشکیل شده‌اند که به طور هنری و زیبا به حوضچه‌های آب در اطراف آبگیر اتصال دارند. این طرح نه تنها به شکل و زیبایی باغ‌های ایرانی اشاره دارد، بلکه همچنین نمایانگری از معماری و طراحی منحصر به فرد این باغ‌هاست. طرح لچک ترنج با ترکیب الگوهای هندسی شش‌ضلعی و جوی‌های آب، یک زیبایی بی‌نظیر به فرش می‌بخشد و همچنین معنایی نمادین و فرهنگی نیز دارد که به تاریخ و فرهنگ ایران اشاره می‌کند.
این طرح لچک ترنج نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان تحسین و محبوبیت دارد و به عنوان یکی از نمادهای برجسته هنر دستی ایرانی به شناخته شده است.
آنچه که در این گفتار می خوانیم
طرح لچک و ترنج چیست؟
کلاله یا سرترنج به چه معناست؟
انواع طرح لچک ترنج
ابعاد ترنج
طرح ترنج:
ترنج یکی از عوامل مهم و جذاب در نقشه‌های فرش است که به عنوان یک نقطه قوت و تمایز در طرح‌های هنری این فرش‌ها ایفای نقش می‌کند. ترنج در واقع به نقشه فرش زیبایی و شکوه خاصی می‌بخشد و معمولاً به عنوان نقطه تمرکز و تأکید در یک اثر هنری ظاهر می‌شود.
در فرآیند طراحی ترنج، معمولاً از وسط آن شروع می‌شود و ایده‌پردازی در این قسمت آغاز می‌شود. از عناصری مانند گل‌ها، بندها و عناصر تلفیقی در ترنج استفاده می‌شود تا تنوع و تضاد‌های چشمگیری در آن ایجاد شود.
ترنج‌ها علاوه بر جلب توجه و زیبایی، معمولاً دارای معانی نمادین هستند که به تاریخ، فرهنگ، و ارزش‌های مختلف اشاره می‌کنند. این نقشه‌ها به عنوان آثار هنری مهم و بی‌نظیری شناخته می‌شوند که همچنان در دنیای هنر و صنایع دستی با ارزشی ادامه می‌یابند.
ترنج به معنای میوه بالنگ است که در نقشه‌های فرش به شکل یک دایره یا حوض در وسط فرش قرار می‌گیرد. این ترنج ممکن است به شکل‌های دیگری نیز مانند بیضی یا نواری در طراحی‌های مختلف ظاهر شود، اما همواره به عنوان مرکز و تمرکز نقشه فرش عمل می‌کند. اغلب از نقوش اسلامی و ختایی در این ترنج‌ها استفاده می‌شود. ترنج نقش مهمی در تشکیل طرح‌های فرش دارد و به عنوان نقطه تمرکز و زیبایی در وسط نقشه مورد استفاده قرار می‌گیرد. از طریق انتخاب شکل و طرح ترنج و همچنین استفاده از نقوش متنوع، هنرمندان و بافندگان می‌توانند تنوع و تضاد‌های جذابی در نقشه‌های فرش ایجاد کنند.
طرح لچک:
از نظر لغوی، "لچک" به معنای "گوشه" است و به عنوان نامگذاری این طرح در فرش‌های ایرانی استفاده می‌شود. در واقع، لچک یک نقشه یا طرحی است که در گوشه‌ها و کناره‌های فرش‌ها قرار می‌گیرد. این طرح به شکل مثلثی با قوس‌هایی طراحی شده است و معمولاً با گلهای ختایی زیبا تزئین می‌شود.
لچک به عنوان یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین طرح‌های فرش ایرانی، نقشی مهم در تجسم زیبایی هنر دستی ایران دارد. این نقشه با استفاده از قوس‌ها و گلهای ختایی، زیبایی و تنوع خاصی به فرش‌ها می‌بخشد و به عنوان نمادی از فرهنگ و هنر ایران در دنیای هنری جلب توجه دارد.
طرح لچک و ترنج:
لچک ترنج یکی از طرح‌های فرشی است که با ترکیب دو عنصر "لچک" و "ترنج" به وجود می‌آید. در این طرح، عنصر "لچک" به شکل مثلثی با قوس‌هایی در گوشه‌های فرش ظاهر می‌شود، و عنصر "ترنج" به عنوان نقطه تمرکز در وسط فرش قرار می‌گیرد. این ترکیب طرحی زیبا و متنوع را به بازار فرش‌ها عرضه می‌کند. لچک ترنج نمایانگری از فرهنگ ایران و شرایط زندگی مردم ایران است. این طرح عناصر مختلفی از شرایط آب و هوایی و جغرافیایی ایران را در خود جای داده و نمایانگر زیبایی‌های متنوع این کشور می‌باشد. همچنین، این طرح نشان دهنده ریشه‌های عمیق فرش‌بافی در ایران است و از عشایری که در مناطق روستایی زندگی می‌کنند، نسبت می‌گیرد. لچک ترنج به دلیل زیبایی طراحی، تنوع در رنگ‌ها و تراکم‌ها، و توانایی پوشش تقریباً هر سلیقه‌ای، از پرطرفدارترین و قدیمی‌ترین طرح‌های فرش ایرانی به شمار می‌آید. این طرح زیبا با تجسم فرهنگ و هنر ایران و نیز ریشه‌های عمیق فرش‌بافی در این کشور، در دنیای هنری و صنعت دستی ایران مورد تقدیر و تحسین قرار دارد.
فرش‌ها به عنوان یک هنر و صنعت دستی در هر منطقه و کشوری با توجه به شرایط زندگی، آب و هوا، فرهنگ، و سبک زندگی مردمان محلی بافته می‌شوند. این تنوع در طرح‌ها، رنگ‌ها، و تراکم‌ها باعث می‌شود که هر فرش نمایانگر معنای خاص و شخصیتی منحصر به فرد باشد.
فرش‌های بافته شده با دقت و هنر در تراکم و حجم مناسبی تولید می‌شوند تا هم زیبایی داشته باشند و هم به عنوان یک محصول کارآمد قابل استفاده باشند. این فرش‌ها به دلیل زیبایی طراحی‌ها و کیفیت بافت در دست‌رس جهانیان قرار می‌گیرند و در سراسر جهان مورد استقبال و تقدیر قرار می‌گیرند.
طرفداران زیادی از این هنر دستی زیبا و تاریخی وجود دارند و ارزش فرش‌های بافته شده در این مناطق از لحاظ هنری، فرهنگی و تاریخی بسیار بالاست. به عنوان نماینده‌هایی از هنر و فرهنگ مناطق مختلف، فرش‌ها به تراث و ثروت فرهنگی جهانی افزوده شده‌اند و در جهان هنر و صنایع دستی به عنوان اشیاء هنری و محصولات با ارزش تشخیص داده می‌شوند. در کاشی‌کاری‌های مقبره الجایتو (سلطان محمد خدابنده، سلسله ایلخانان ایران) و همچنین در کاسه‌های باقی‌مانده از دوره سلجوقیان، نقش ترنج به شکل خطوط پرپیچ و تاب قابل مشاهده است. این ترنج‌ها با استفاده از خطوطی پیچیده و پرحرکت، الگوهای زیبا و چشمگیری را در طرح‌ها ایجاد می‌کنند. علاوه بر این، فضای داخل ترنج در این آثار گاهی با استفاده از یک الگوی خاص به نام "اسلیمی ابری" یا "مارپیچ" تزئین می‌شود که در قالی‌های دوران صفویه به ویژه به خوبی دیده می‌شود.
ترنج در این آثار نه تنها به زیبایی و تنوع طرح‌ها افزوده می‌شود، بلکه همچنین نمایانگری از تاریخ و فرهنگ ایرانی و هنرهای دستی این کشور است. این ترنج‌ها نشانگر تأثیر بزرگ فرهنگ و هنر ایران در تاریخ هنر جهانی هستند و از تنوع و زیبایی هنر ایران در طول تاریخ خبر می‌دهند. ترنج به عنوان یک الگوی معمول در فرش‌ها معمولاً به شکل یک چهارم از ترنج اصلی طراحی می‌شود و در سه چهارم باقی مابقی آن تکرار می‌شود. این بخش که مرتباً تکرار می‌شود، تشکیل‌دهنده لچک در گوشه‌های فرش می‌باشد. ترنج می‌تواند زاویه‌دار باشد و به تعداد گوشه‌هایی که دارد، می‌تواند ترنج چهارگوش، شش‌گوشه یا حتی هشت‌گوشه نامیده شود. به عنوان مثال، ترنج معروف به فرش اردبیل شانزده‌گوشه دارد.
همچنین، طرح ترنج ممکن است به تنهایی نباشد و دور آن گاهی شکل و طرحی از پرندگان یا عناصر دیگر بسته به نوع دید طراح داخل آن نمایان شود. این تنوع در طراحی‌های ترنج باعث می‌شود که هر فرش دارای شخصیت و تنوع منحصر به فردی باشد و بازتابی از خلاقیت و تفکر هنری طراحان فرش ایرانی باشد. طراحان فرش دوره صفویه واقعاً به تنوع در نقشه‌های لچک ترنج پرداخته‌اند و این تنوع در طرح‌ها و نقشه‌ها نشانگر ذوق و خلاقیت آنان در هنر فرش‌بافی است. این نقشه‌های ترنج با عناوین مختلفی نظیر لچک و ترنج اسلیمی، لچک ترنج شاه عباسی، ترنج حیوان‌دار، و غیره شناخته می‌شوند و به عنوان آثار معروف و مهمی در تاریخ هنر و صنایع دستی ایران شناخته می‌شوند. این نقشه‌ها و طرح‌های لچک ترنج نه تنها نمایانگر زیبایی و تنوع در هنر فرش‌بافی هستند، بلکه نیز نمایانگری از تاریخ و فرهنگ ایرانی و هنرهای دستی این کشور به مانند یک گنجینه معنوی هستند که به نسل‌های آینده انتقال داده شده‌اند. این ترنج‌ها و لچک‌ها مهارت و تخصص بافندگان و هنرمندان ایرانی را نشان می‌دهند و به عنوان نمادی از هنر و ارزش‌های فرهنگی کشور شناخته می‌شوند.
ترنج به عنوان الگوی مهم در فرش‌بافی در نقطه کانونی فرش قرار می‌گیرد. علاوه بر ترنج اصلی، معمولاً در فضای بالا و پایین ترنج یک ترنج کوچک یا شمسه نیز قرار می‌گیرد که به آن کلاله یا سرترنج نیز معروف است. این کلاله‌ها یا سرترنج‌ها به عنوان جزئی از طرح کلی ترنج و فرش برای تنوع و زیبایی طرح افزوده می‌شوند. در فرش‌های قدیمی، اغلب از دو عدد کلاله در فضای بالا و پایین ترنج استفاده می‌شده است. این کلاله‌ها یا سرترنج‌ها نیز می‌توانند دارای طرح‌ها و نقشهای خاصی باشند و بر اساس سلیقه طراح و نوع فرش، شکل‌ها و طرح‌های متنوعی داشته باشند. این کلاله‌ها به طرح کلی ترنج جلوه و زیبایی اضافه می‌کنند و به عنوان جزء مهمی از هنر فرش‌بافی مورد توجه قرار می‌گیرند.
در برخی از طراحی‌های فرش، تعداد کلاله‌ها بیشتر از دو عدد است و گاهی تمام اطراف ترنج به شکل دایره‌ای در بر می‌گیرد. این حالت به نام "کاسه و نیم کاسه" شناخته می‌شود. در طرح کاسه و نیم کاسه، چند ترنج در مرکز فرش به صورت تو در تو داخل یکدیگر قرار می‌گیرند. این نوع طراحی فرش به طراحان امکان می‌دهد با تنوع بیشتری در نقشه‌ها و طرح‌ها کار کنند و جلوه‌ای زیبا و پیچیده ایجاد کنند. این طرح‌ها نیز نشان از خلاقیت و مهارت طراحان فرش در ایجاد طرح‌های منحصر به فرد دارند و به تنوع هنر فرش‌بافی ایران افزوده می‌شوند.
کلاله‌ها یا سرترنج‌ها در طراحی‌های فرش به شکل‌های گوناگون در فضای بالا و پایین ترنج اصلی قرار می‌گیرند و این تنوع در طرح‌ها به جلوه‌های زیبا و متنوعی منجر می‌شود. برخی از اشکال و شکل‌هایی که کلاله‌ها می‌توانند داشته باشند عبارتند از:
1. قندیل
2. قاب و نیم‌قاب
3. بادبزنی یا دم‌افشان طاووس
4. شکل‌های گلدانی
5. شکل‌هایی مشابه ترنج خود
6. تک و مستقل باقی می‌مانند
7. شکل‌هایی مشابه ختایی‌های شلوغ
8. الگوهای اسلیمی ناب و زیبا که به سایر بخش‌های فرش اتصال پیدا می‌کنند.
این تنوع در شکل و طرح کلاله‌ها به طراحان امکان می‌دهد تا طرح‌های خلاقانه‌تری ایجاد کنند و به هنر فرش‌بافی تنوع و جذابیت بیشتری ببخشند. هر کدام از این شکل‌ها و طرح‌ها می‌توانند جلوه‌های زیبا و خاصی به فرش اضافه کنند و نمایانگری از تخصص و هنر طراحان بافه ایرانی باشند.
سرترنج‌ها همیشه به طور پیوسته و نزدیک به ترنج اصلی قرار نمی‌گیرند. در بسیاری از طرح‌ها، ممکن است بین آنها فاصله‌هایی وجود داشته باشد که با استفاده از شکل‌های تزئینی مانند گل‌ها و دیگر عناصر طراحی پر می‌شوند. این فواصل و فضاها ممکن است به طرح کلی فرش جلوه و زیبایی بیشتری بدهند و باعث ایجاد تنوع و تعامل در طراحی شوند. با استفاده از عناصر تزئینی چون گل‌ها، پرندگان، یا الگوهای خاص، طراحان فرش می‌توانند فضاهای خالی بین سرترنج‌ها را به شکل‌های زیبا و جذابی پر کنند. این تزئینات نه تنها زیبایی به طرح اضافه می‌کنند، بلکه ممکن است داستان‌ها و نمایش‌های هنری دیگر را نیز در فرش نقل کنند و به طراحی یکتا و خلاقانه‌تری منجر شوند.
طرح لچک ترنج با توجه به قدمت و گستردگی بافت آن در مناطق مختلف کشور، دارای تنوع زیادی است و به شکل‌های مختلفی بافته می‌شود. این تنوع در طراحی‌های لچک ترنج نمایانگر تاریخ و فرهنگ گوناگون ایران است و هر منطقه و قومیت می‌تواند طراحی‌های خاص و منحصر به فرد خود را در این نوع فرش‌ها ایجاد کند. از لچک ترنج‌هایی با طرح‌های ساده و کلاسیک تا آنهایی با طرح‌های پیچیده و هنرمندانه، تنوع در طرح لچک ترنج به هنرمندان و بافندگان امکان می‌دهد تا ابتکارات خود را در این هنر به نمایش بگذارند. این تنوع به تاریخ و فرهنگ گردشگری ایران نیز افزوده و فرصتی برای ارتقاء هنر و صنعت فرش‌بافی کشور فراهم می‌کند.
لچک ترنج ساده
طرح لچک ترنجی که ترنج دارد و فاقد لچک به شکل‌های گوناگونی طراحی می‌شود و به آن "فرش ترنج دار" گفته می‌شود. این طرح‌ها ساده‌تر و کم‌تر پیچیده از نظر طرح‌های لچک هستند و اغلب به عنوان یک طرح کلاسیک در فرش‌بافی معروف‌اند. آنها اغلب در بافت انواع فرش‌های دستباف و ماشینی استفاده می‌شوند. این طرح‌ها از زیبایی و سادگی خود برخوردارند و برای کسانی که به دنبال یک طرح کلاسیک و ساده هستند، جذابیت دارند. همچنین، این طرح‌ها به بافندگان فرصت می‌دهند تا با استفاده از ترنج به شکل‌ها و رنگ‌های مختلف، تنوع خاصی در فرش‌های خود ایجاد کنند.
گاهی بعضی فرش ها دارای لچک است و فاقد ترنج است، این طرح‌ها نیز برای دکوراسیون‌های امروزی و طرفداران خاص خود را دارند. در این طرح‌ها، لچک به شکل‌های مختلفی در فرش قرار می‌گیرد و ترنج به وجود نمی‌آید. اغلب عناصر شکلی تشکیل‌دهنده این طرح‌ها شامل انواعی از شاخه‌های ختایی و گلهای شاه عباسی می‌شوند. این طرح‌ها به دلیل طراحی‌های منحصر به فرد و استفاده از الگوها و عناصر شکلی متنوع، برای دکوراسیون‌های مدرن و کلاسیک مورد استفاده قرار می‌گیرند. طراحی‌های شکلی در این نوع از فرش‌ها به تنهایی نقش زیبایی را ایفا می‌کنند و برای افرادی که به دنبال طراحی‌های خاص و جذاب هستند، جایگاه ویژه‌ای دارند.
لچک ترنج محتشم
لچک ترنج محتشم یکی از انواع طرح‌های لچک ترنج است که در آن، خطوط پیرامون لچک‌ها غالباً به شکل کمانی یا کنگره دار طراحی می‌شوند. این نوع طرح به ویژه به نقش لچک و الگوهای خطی پیرامون آن توجه دارد و ایجاد جلوه‌های هنری منحصر به فردی در فرش‌ها را به ارمغان می‌آورد. لچک ترنج محتشم به دلیل طراحی خاص خود و استفاده از الگوهای کمانی یا کنگره دار، جذابیت خاصی دارد و معمولاً در فرش‌های دستباف و ماشینی با کیفیت بالا به کار می‌رود. این طرح می‌تواند به دکوراسیون‌های مدرن و کلاسیک یک لمسه هنری و زیبا بدهد و جلب توجه کننده باشد.
لچک طرح راور
لچک طرح راور یکی دیگر از طرح‌های لچک ترنج است که در این طرح، لچک‌ها به صورت یک طره در زمینه فرش قرار می‌گیرند و متن فرش را دربرمی‌گیرند. تزیینات این طرح شامل ترکیبی از گل، برگ، قاب، و کتیبه می‌شود. به این نوع لچک، "لچک طرح راور" نیز گفته می‌شود.
لچک طرح راور دارای طراحی زیبا و دقیقی است که به فرش‌های دستباف و ماشینی طعمی خاص و هنری می‌بخشد. این طرح با استفاده از الگوهای گلی، برگی، و تزیینات قاب و کتیبه، جلوه‌های زیبا و خاصی را به فرش می‌بخشد و به عنوان یکی از محبوب‌ترین طرح‌های لچک ترنج در دنیای فرش‌بافی شناخته می‌شود.
ترنج هندسی
ترنج هندسی یکی از طرح‌های لچک ترنج است که شامل یک ترنج با خطوط راست و شکسته می‌شود. این خطوط راست و شکسته در نهایت یک طرح کلی چند گوشه و زاویه‌دار را ایجاد می‌کنند و بر اساس نقشه‌های عشایری و ایلی، در مرکز طرح فرش به شکل تک ترنج و یا به شکل چند ترنج با نقشه‌های یکسان یا شکل‌های گوناگون در طول و عرض فرش قرار می‌گیرد. در طرح‌های معروف به نقشه‌های قفقاز، سه عدد ترنج با نقوش یکسان به یکدیگر چسبیده و در برخی از طرح‌ها هم این ترنج‌های سه‌گانه با هم موازی می‌باشند.
این طرح همچنین ممکن است با تغییر در ترتیب و ترکیب رنگ‌ها و نقشه‌ها به تنوع زیادی برخوردار باشد و از طرح‌های محبوب و متنوعی برای فرش‌ها استفاده می‌شود. بافتندگان معمولاً با ترکیبات مختلف از این ترنج‌ها طراحی‌های منحصر به فردی ایجاد می‌کنند که به فرش‌ها جلوه‌ی زیبایی می‌بخشد.
ترنج دندان موشی
ترنج دندان موشی به ترنجی اطلاق می‌شود که خطوط مرزی آن به شکل دندانه‌دار باشند. این نوع ترنج‌ها دارای خطوط مرزی با شکل و اندازه دندانه‌های مشخصی هستند که به طرح کلی ترنج جلوه‌ی خاصی می‌بخشند. این طرح به صورت منظم و تکراری در فرش‌ها یا تابلوفرش‌ها به کار می‌رود و به دلیل جلوه‌ی زیبا و منظمی که به طرح می‌بخشد، مورد توجه طراحان و بافندگان قرار دارد. ترنج دندان موشی به عنوان یکی از انواع طرح‌های لچک ترنج، در دنیای فرش‌بافی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ترنج تودر تو یا مداخل
ترنج تودرتو یا مداخل به ترنجی اطلاق می‌شود که با نقش زاویه‌دار به شکل‌ها و نقوش زمینه فرش پیوسته و در اصطلاح به داخل زمینه فرش پیش رفته باشد. در این حالت، نقشه و طرح زمینه فرش از کنار گوشه‌های ترنج به داخل فضای ترنج گسترش می‌یابند و وارد آن می‌شوند. این نوع طراحی به ترنج تودرتو هم معروف است. این نوع ترنج‌ها به فرش‌ها جلوه‌ی خاص و زیبایی می‌بخشند و معمولاً در فرش‌های دستباف و ماشینی مورد استفاده قرار می‌گیرند. ترنج تودرتو با ایجاد تنوع و تعامل بین نقشه و طرح زمینه فرش، به عنوان یکی از طرح‌های لچک ترنج، به تنوع و زیبایی فرش‌ها افزوده می‌شود.
ترنج طرح اصفهان
ترنج طرح اصفهان یکی از سبک‌های مختلف ترنج در فرش‌های دستباف و ماشینی است. این سبک ترنج معمولاً دارای نقوش و بندهای اسلیمی است که به شکل درهم تنیده در اطراف ترنج قرار می‌گیرند. ترنج در این سبک از متن فرش با استفاده از بندهای اسلیمی جدا می‌شود. به عبارت دیگر، حاشیه بیرونی ترنج که با متن فرش در ارتباط است، از بندهای اسلیمی ساخته شده است. در ترنج طرح اصفهان، سر ترنج یا کلاله‌ها نیز به شکل غیرمستقیم و با استفاده از بندها و ساقه‌های دوگل به ترنج متصل می‌شوند. این نوع طراحی ترنج باعث ایجاد زیبایی و تعامل بین نقشه و طرح زمینه فرش می‌شود و به آثار هنری یک خوشه یونسکو اصفهان ارزش افزوده می‌دهد.
اندازه و ابعاد ترنج در فرش‌های بافته شده در مناطق مختلف ایران واقعاً متنوع است. این تنوع در ابعاد ترنج بستگی به سبک و منطقه تولید فرش دارد. به عنوان مثال، در فرش‌های بافته شده در مناطقی مانند اصفهان و کاشان، ترنج‌ها غالباً کوچکتر هستند. اما در دیگر مناطق ایران ممکن است ترنج‌ها ابعاد بزرگتری داشته باشند. در مناطقی مانند مشهد و هریس، ترنج‌ها معمولاً بزرگ‌تر هستند. همچنین، در برخی از طرح‌ها به جای یک ترنج، از چند ترنج در یک خط عمودی استفاده می‌شود یا چندین ترنج با فواصل منظم در زمینه فرش قرار می‌گیرند. این تنوع در ابعاد و ترتیب ترنج‌ها به طرح‌های هندسی خاصی اختصاص دارد. ترنج‌های لوزی شکل در فرش‌های بافته شده در آباده از جالبیت‌های معماری و طراحی این منطقه هستند. این نقشهای زیبا و متنوع که در گوشه‌های فرش قرار دارند، به فرش زندگی و جذابیت می‌بخشند. طرح‌هایی که شامل پرندگان، گلهای زیبا و حیوانات مختلف هستند، از طراحی دقیق و هنری برخوردارند.
این ترنج‌ها و طرح‌ها نشان از غنا و زیبایی هنر بافت فرش در آباده دارند و به تاریخ و فرهنگ این منطقه ارتباط مستقیم دارند. هر طرح و نقشی که در فرش آباده استفاده می‌شود، داستان خود را روایت می‌کند و نشان‌دهنده تنوع و ثروت هنری این منطقه است. این تفاوت‌ها نشان‌دهنده تنوع و تفاوت‌های فرهنگی و هنری در نحوه بافت فرش در مناطق مختلف ایران است و از ثروت هنر دستبافت این کشور نمایان می‌شود. هر یک از این ابعاد و ترتیب‌های ترنج‌ها دارای طرفداران خود هستند و به تاریخ و فرهنگ محلی خود ادامه می‌دهند.
طرح و نقشهای های رایج لچک ترنج
ترنج‌های لچک ترنج با انواع مختلفی از نقوش و طرح‌ها در فرش‌ها بافته می‌شوند. این تنوع در نقشه بندی و طرح‌ها نشان از تاریخ و فرهنگ گنجینه‌دار ایران دارد. برخی از این طرح‌ها شامل نقشه بندی یا بند ریحانی، لچک ترنج گلدانی، لچک ترنج طرح ریز ماهی، لچک ترنج سعدی، لچک ترنج سبزیکار، لچک ترنج هم سو، ترنج افشان، لچک ترنج پرنده دار یا مرغی، لچک ترنج درختی، و لچک ترنج سبک محتشم می‌باشند. این طرح‌ها هر یک داستان و زبان خاص خود را دارند و نمایانگر تنوع و ثروت هنر بافت فرش در ایران می‌باشند. هر کدام از این طرح‌ها شاهکارهایی از هنر بافت فرش را به نمایش می‌گذارند و جذابیت خاص خود را دارند.
رنگ در فرش های با طرح لچک ترنج
طرح لچک ترنج از نظر رنگ‌ها و طرح‌ها به صورت مختلفی بافته می‌شود. یکی از ویژگی‌های مهم این طرح‌ها، تضاد رنگی بین لچک و زمینه فرش است. این تضاد باعث می‌شود که لچک و ترنج به خوبی مشخص و قابل مشاهده باشند. به عبارت دیگر، اگر زمینه فرش روشن باشد، لچک و ترنج به رنگ‌های تیره‌تر بافته می‌شوند، و اگر زمینه فرش رنگی تیره باشد، لچک و ترنج آن با رنگ‌های نسبتاً روشن‌تر بافته می‌شوند. این تضاد رنگی به طرح‌های لچک ترنج جلوه‌یی زیبا و جذاب می‌بخشد و زمینه‌های این طرح‌ها غالباً با طرح‌ها و نقوشی آراسته می‌شوند. واضح است که زیبایی و تنوع این طرح‌ها، نتیجه‌ی هنر و دقت بافندگان فرش ایرانی است. فرش‌های بافته شده با طرح لچک و ترنج، از جمله گونه‌های برجسته هنر دستبافت ایرانی محسوب می‌شوند و جاهای ویژه‌ای در تاریخ و فرهنگ کشور دارند. یکی از نمونه‌های معروف این فرش‌ها، فرش اردبیل است که به نام "شیخ صفی" هم شناخته می‌شود. این فرش به عنوان یکی از شاهکارهای هنر دستبافت ایرانی به شهرت جهانی دست یافته و در موزه‌ها و مجموعه‌های هنری بزرگ دنیا به نمایش گذاشته شده است. به ویژه موزه ویکتوریا و آلبرت در لندن از جمله مکان‌هایی است که این اثر هنری بزرگ قرار دارد و بازدیدکنندگان از سراسر جهان از آن لذت می‌برند. ارزش تاریخی و هنری فرش اردبیل و دیگر فرش‌های دستباف ایرانی، بی‌نظیر بوده و ارزش جهانی دارند.
دکوراسیون فرش طرح لچک ترنج
طرح لچک ترنج واحدی از هنرهای دستبافت ایرانی است که با ویژگی‌های منحصر به فرد خود، به عنوان یک نماد هنری و فرهنگی شناخته می‌شود. این طرح با تنوع‌های مختلف و استفاده‌های متنوع خود، از دوران‌های گذشته تا به امروز به عنوان یک عنصر ثابت در فرش‌ها و تابلوهای دستبافت و ماشینی ایرانی باقی مانده است. زیبایی و تنوع در طرح لچک ترنج، این هنر را به عنوان یکی از عناصر کلان دکوراسیون کلاسیک و سنتی معرفی کرده است. از آنجایی که این طرح بافته شده به دست‌های ماهر هنرمندان ایرانی با قدمت و تجربه بسیار، می‌توانید با اطمینان از زیبایی آن برای دکوراسیون‌های کلاسیک یا مدرن خود استفاده کنید. این هنر همچنین به عنوان یک انتخاب محبوب در دنیای دکوراسیون معاصر نیز شناخته می‌شود.
سوالات متداول
سوال 1: فرش طرح لچک ترنج چیست؟
فرش طرح لچک ترنج یک نوع فرش سنتی ایرانی است که با استفاده از طرح‌های هندسی چون لچک و ترنج بافته می‌شود. این طرح‌ها اغلب شامل چندین ترنج و لچک متقاطع و ترتیب داده شده در زمینه فرش هستند و تشکیل دهنده الگوهای هندسی زیبایی می‌شوند.
سوال 2: چرا فرش طرح لچک ترنج محبوب است؟
فرش طرح لچک ترنج به دلیل زیبایی هندسی، تنوع طرح‌ها و استفاده از رنگ‌های زیبا و طراحی دقیق در تزئینات، بسیار محبوب است. این طرح‌ها به دلیل سادگی و همچنین پیچیدگی‌هایشان در ترکیب ترنج‌ها و لچک‌ها، جذابیت‌های مختلفی را برای مخاطبان فراهم می‌کنند.
سوال 3: چگونه می‌توان فرش طرح لچک ترنج را نگهداری کرد؟
برای نگهداری از فرش طرح لچک ترنج، می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:
- با مرتب‌کردن و پاکسازی منظم فرش از گرد و غبار و مواد خارجی جلوگیری کنید.
- از سطوح نرم و بدون تنش برای قرار دادن فرش استفاده کنید.
- از پایه‌های فرش (پادری) استفاده کنید تا ضربه و فشار بر روی فرش کاهش یابد.
- در صورت بروز لکه‌ها یا آسیب به فرش، به متخصصان تمیز کردن و تعمیر فرش مراجعه کنید.
سوال 4: چگونه فرش طرح لچک ترنج را انتخاب کنیم؟
برای انتخاب فرش طرح لچک ترنج، باید به موارد زیر توجه کنید:
- ابعاد مکان: ابعاد و مساحت محیطی که قصد استفاده از فرش را دارید را اندازه‌گیری کنید تا از اندازه مناسبی برای فرش اطمینان حاصل کنید.
- طرح و رنگ: طرح و رنگ فرش باید با دکوراسیون داخلی مکان سازگار باشد.
- کیفیت: از جنس و کیفیت بافت فرش اطمینان حاصل کنید تا مدت زمان طولانی مدت از آن بتوانید استفاده کنید.
- بودجه: مقدار پولی که می‌توانید برای فرش صرف کنید را در نظر بگیرید و در مراجعه به فروشگاه‌ها محدودیت‌های بودجه‌ای خود را رعایت کنید.
سوال 5: چگونه می‌توانیم مراقب ارزش تاریخی فرش طرح لچک ترنج باشیم؟
برای حفظ ارزش تاریخی فرش طرح لچک ترنج، به موارد زیر توجه کنید:
- فرش را در مکان‌های مناسبی قرار دهید تا از آفتاب نور مستقیم و رطوبت زیاد محافظت شود.
- از پادری یا پایه‌های مخصوص فرش برای حمایت و جلوگیری از فشار وارد بر روی فرش استفاده کنید.
- فرش را به طور منظم تمیز کرده و از شستشوی مناسب استفاده کنید.
- از متخصصان تعمیر فرش برای هرگونه تعمیرات یا ترمیمات لازم استفاده کنید.
سوال 6: آیا فرش طرح لچک ترنج تنها برای دکوراسیون مکان‌های کلاسیک مناسب است؟
خیر، فرش طرح لچک ترنج نه تنها برای دکوراسیون مکان‌های کلاسیک بلکه همچنین برای دکوراسیون مکان‌های مدرن نیز مناسب است. این طرح‌ها به وسیله تنوع در طرح‌ها، رنگ‌ها و جزئیات دیگر، قابل تطابق با انواع سبک‌های دکوراسیونی مختلف هستند. بنابراین، می‌توانید فرش طرح لچک ترنج را برای دکوراسیون‌های مدرن و یا کلاسیک انتخاب کنید.