فرش شيخ صفي الدين اردبيلي

    اين فرش كه مظهري از هنر و تفكر عارفان دوره صفويه محسوب مي‌شود تا سال ‪ ۱۸۹۳‬ميلادي دربقعه شيخ صفي قرارداشت و در آن زمان اين اثر تاريخي ارزشمند از بقعه خارج و به لندن انتقال يافت.
    به گفته‌ي كارشناسان، سند مشخصي در دست نيست كه اصل اين فرش به دستور چه شخصي بافته شده است، اما گفته‌ها از آن حكايت دارد كه شاه طهماسب اول فرش بقعه شيخ صفي‌الدين اردبيلي را براي تالار قنديل خانه سفارش داده است.
    نوشته‌هاي برخي منابع اين احتمال را تقويت مي‌كند كه شاه طهماسب اول به محض به دست گرفتن سلطنت درسال ‪ ۹۳۰‬ه.ق دستور بافت فرش را صادر كرده و اين فرش به تنهايي توسط استاد مقصود كاشاني در مدت ‪ ۱۶‬سال بافته شده است.
    نقشه اين فرش براساس تصوير سقف قنديل خانه طراحي شده است و افرادي كه وارد اين مكان مي‌شده‌اند كف و سقف تالار را به يك نقش مي‌ديده‌اند كه تداعي كننده ذهنيت عارفان دوران صفويه مبني بر وحدت وجود يعني از فرش تا عرش به يك نقش مي‌باشد.
    در طراحي نقشه فرش اصلي، دريايي از حركت‌هاي لطيف ساق و برگ گياهي كه در آن از رنگ‌هاي شاه عباسي استفاده شده است، نگاه‌ها را خيره مي‌كند.
    در نقشه فرش ازجمله رنگ سرمه‌اي متن آن يك سري حالات روحي و رواني احساس مي‌شود كه حالت تقدس به مجموعه بقعه مي‌داده است.
    وجود دوگلبرگ در فرش، تقدس و اعتبار آن را نشان مي‌دهد و ترنج فرش شامل ‪ ۱۶‬كلاله بيضي شكل نشانه‌اي از آفتاب محسوب مي‌شود.
    در حاشيه فرش يك سري قاب‌هايي كه در كاشي كاري سقف بقعه نيز اكنون وجود دارد نقش بسته است.
    معاون صنايع دستي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان اردبيل در زمينه چگونگي خروج و انتقال اين فرش به خارج ازكشور به خبرنگار ايرنا گفت: گفته مي‌شود درسال ‪ ۱۸۹۳‬ميلادي بقعه شيخ صفي به تعميراتي نياز پيدا مي‌كند و به همين بهانه فرش مزبور به مبلغ ‪ ۸۰‬تومان توسط افرادي فروخته شده و از طريق تبريز به لندن انتقال مي‌يابد.
    جليل جباري افزود: در لندن برادران رابينسون اين فرش را خريداري و بعد به گنجينه ويكتوريا آلبرت هال اين شهر مي‌فروشند كه تا زمان حاضر در آن مكان نگهداري مي‌شود.
    به گفته‌ي او، مبلغ ‪ ۸۰‬تومان حاصل از فروش قالي صرف تعمير بقعه و سقف قنديل خانه شده و بر اثر آن نقش سقف اين تالار نيز از بين مي‌رود.
    استفاده از گره‌هاي تركي و پشم آذربايجان در بافت فرش و نيز لزوم نظارت بر آن توسط پادشاه وقت كه در تبريز حكومت مي‌كرد، امكان بافت فرش در اين شهر را به يقين نزديك مي‌كند.
    بيت "جز آستان توام در جهان پناهي نيست، سر مرا جز اين حواله گاهي نيست" و عبارت "عمل بنده درگاه مقصود كاشاني ‪ ۹۴۶‬ه.ق" كه بر روي فرش نقش بسته است مشخص مي‌كند كه بافنده آن استاد مقصود كاشاني بوده است.
    جباري گفت: بدليل اينكه اين فرش مخصوص مجموعه بافته شده و نيز در طراحي آن نوعي نوآوري به كار رفته است نقطه عطفي در تاريخ صنعت قاليبافي ايران محسوب مي‌شود.
    وي معتقد است نقشه فرش به‌دليل استفاده نكردن از شكل‌هاي هندسي كه در آن زمان در اكثر قالي‌ها و زيراندازهاي ايران مرسوم بود، بطور كامل ابتكاري است.
    بطوري كه پس از گذشت سال‌ها اكنون نيز هر فرش كه به اين نقش بافته شود، به نام نقشه شيخ صفي خوانده مي‌شود.
    معاون صنايع دستي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان افزود: در سال ‪ ۱۳۷۵‬كارشناسان اين سازمان تصميم به بازبافت قالي بقعه شيخ صفي‌الدين اردبيلي گرفتند كه كار مطالعه فرش اصلي بقعه در لندن توسط متخصصان ايراني و خارجي شروع و شناسنامه علمي آن شامل مشخصات فني ، تعداد و نوع گره‌ها ، نوع چله ، ابعاد و رنگ‌ها به‌دقت بررسي و تهيه شد.
    وي اظهار داشت: طراحي اين فرش همان توسط استاد قره‌باغي انجام گرفت و بازبافت آن توسط بافنده‌هاي معتبر ايران و تحت نظارت شوراي عالي نظارت شروع و در سال ‪ ۸۲‬به اتمام رسيد.
    به گفته‌ي وي، اين قالي همراه با بهسازي و بهبافي انجام و ايرادات و نقص هاي احتمالي كه در آن زمان در بافت فرش اصلي وجود داشته است، اصلاح و اين فرش در ‪ ۵۲‬رج و به ابعاد ‪ ۱۱/۵۲‬در ‪ ۵/۳۴‬متر با استفاده از ‪ ۱۸‬رنگ كه اغلب گياهي هستند، بازبافت شد.
    جباري تاكيد كرد: فرش بقعه شيخ صفي‌الدين اردبيلي كه دربعضي از كتاب‌هاي معتبر ايراني و خارجي به‌نام قالي مسجد اردبيل از آن ياد شده است همان اثر روحاني فرش اصلي را به ديداركنندگان و گردشگران مي‌بخشد.
    مجموعه تاريخي بقعه شيخ صفي‌الدين اردبيلي عمارت حكومتي شاهان صفويه در مركز شهر اردبيل در ميدان عالي قاپوي اين شهر كه بخش‌هاي مختلفي از جمله چيني خانه، شربت خانه ، گنبد الله الله ، جنت سرا و مقابر خاندان صفويه را شامل است يكي از ده اثر مهم تاريخي در ايران محسوب مي‌شود.
    مقدمات ثبت اين مجموعه ارزشمند تاريخي در فهرست آثار جهاني در يونسكو درحال انجام است. 

منبع: http://www.carpetour.net/fa/part.asp?AID=11082&p=300301