چالش‌های طراحان فرش ماشینی در گفتگو با حمید زارعی

    ◄وضعیت طراحی فرش در ایران را چگونه می بینید؟
    بهتر است این سوال را در دو بخش جداگانه بررسی کنیم تا بتوانیم جواب بهتری برای آن بیان کنیم :

    بخش 1 : طراحی تخصصی
    خوشبختانه هنرمندان جوان بسیاری درعرصه طراحی فرش ایرانی پدید آمده اند. اما به نظر بنده کافی نیست و در واقع تعداد هنرمندانی که حرفه ای و تخصصی کار میکنند اندک است. هر هنری الفبای اولیه خود را دارد و اصولا پس از فراگیری آن باید به نوآوری و ایجاد سبک شخصی دست زد. طراحی فرش، چه ماشینی و چه دستبافت هم از این قاعده مستثنی نیست و اگر غیر از این باشد مانند بسیاری از طرحها و نقشه های بی هویتی که شاهد آن هستیم خصوصا در فرش ماشینی، اصالت از دست رفته و از یک سری گل و برگ که فقط شبیه سازی شده فرش را تا حدودی به بیننده القا می کنند باقی می ماند که اثری نازل و غیر حرفه ایست. گاها اشخاصی که اطلاعات ناچیزی از طراحی داشته شروع به طراحی میکنند و از گل و برگ و عناصر طراحی در فرش استفاده ناشیانه کرده و به اسم طراح، نقشه خود را وارد بازار کار میکند. نتیجه این نوع سبک کار، دقیقا رویدادی هست که شاهد آن هستیم. طرح های شبیه به هم حتی در جزئیات ( به دلیل کپی از کارهای قبلی و استفاده از آرشیو گل مشابه) و نداشتن اصالت و نوآوری حرفه ای که درخور فرش ایرانی ست و بردن بازار به سمت کپی کاری و ایجاد مدل های شبیه به هم و بی هویت. راه حل های زیادی برای این معضل پیشنهاد می شود. مانند ایجاد آکادمی های تخصصی و آموزش صحیح طراحی توسط اساتید مجرب ( فارغ التحصیلان رشته های طراحی فرش تا حدودی کمک شایانی به این هنر اصیل نمودند البته با کسب تجربه در بازار کار و تلاش شخصی؛ اما کافی نیست و در جهت حرفه ای شدن باید تلاش بیشتر کنند و تجربه ی زیادتری کسب نمایند). تلاش طراحان در جهت نوآوری و ایده پردازی های خلاقانه و ریشه دار، ایجاد برند توسط هر طراح و داشتن سبک شخصی، ایجاد جلسات طراحی تخصصی بین طراحان و به اشتراک گذاری ایده ها و نظرها و پیشنهادهای سازنده طراحان با یکدیگر، راهکارهای سازنده ای هستند که باید مورد عنایت همه طراحان فرش قرار گیرند.

    بخش 2: صرفه اقتصادی برای طراحان فرش ماشینی
    اقتصاد نقش بسزایی در رشد و بالندگی هر کشور، جامعه و فرد دارد. اما اقتصاد سالم و بادوام.
    طراحان بسیاری از وضع اقتصادیشان راضی نیستند و بسیاری از مشکلات خود را حاکی از بدحسابی ها از سوی شرکت ها و عدم تعهد شرکت ها به قرارداد شفاهی و کتبی بین طراح و تولید کننده و مواردی از این قبیل می دانند. البته قطعا مواردی که که طراح به تعهد خود عمل نکرده نیز وجود دارد اما مسئله مهم تر این است که طراحان فرش نباید دغدغه ای به جز ایده پردازی و ارائه ی طرح های خلاقانه و نو و حرفه ای داشته باشد. به دلیل اینکه هنر در کمال آرامش شکوفا میشود، به عبارتی اگر مسائل مالی و نگرانی بابت دریافت هزینه نقشه ها ذهن طراح را درگیر نماید به طبع از نوآوری های خلاقانه هم خبری نخواهد بود و یا حداقل افرادیکه حساستر و ضعیف تر هستند از این هنر دلسرد خواهند شد.


    ◄به نظر شما معضل کپی شدن طرح های فرش در کشور چگونه حل می شود؟
    متاسفانه قانون کپی رایت در کشور ما آنطور که باید در همه بخش های صنعتی و تجاری و فرهنگی و هنری رعایت نمی شود و مهمترین دلایل آن نهادینه نبودن فرهنگ کپی رایت و آگاهی نداشتن افراد از عواقب کپی و عدم رسیدگی و مجازات سریع و دقیق این قانون است. خوشبختانه در زمینه ثبت و ساماندهی وضعیت نقشه فرش ماشینی اقدامات سازنده ای انجام شده است. از جمه "تشکیل کانون طراحان اورجینال کار فرش ایران" که شروع این اقدام توسط آقای سید محمد سبطینی و حمایت های بی دریغ پدر ایشان که از اساتید ارزنده طراحی فرش ایران می باشند، بوده است. استاد کریم پور از اساتید بنام فرش کاشان و کشور می باشند که از حمایت های ایشان نیز بهره گرفتیم. طی جلسات زیادی که بین طراحان اورجینال کار کشور برگزار شد ثبت سامانه تشخیص اصالت طرح (ستان) توسط مرکز تحقیقات فرش ماشینی و با رای اکثریت طراحان به تصویب رسید. این اقدام عملی مهم در به حداقل رساندن و سپس ریشه کن کردن کپی کاری نقشه فرش، نقش بسزایی دارد. البته باید از فرهنگ سازی و بیان هر چه دقیقتر این مسئله (کپی نقشه) به دوستان تولیدکننده و طراح غافل نبود چراکه ممکن است خیلی از دوستان به روند قبلی خود ادامه دهند و باید توجه داشت که کپی نقشه در دراز مدت هنر طراحی و تولید فرش را دچار فرسایش خواهد کرد و در نهایت سود دهی به دلیل تنوع پایین طرح ها و نقشه های مشابه، پایین خواهد آمد. در این بازار سنگین که خیلی از تولیدکنندگان به فکر صادرات هستند این معضل بیشتر خودنمایی خواهد کرد. از طرفی نارضایتی صاحب اثر در نقشه های کپی سود حاصله از آن فرش را دچار اشکال خواهد کرد و برای ما که ادعای مسلمان بودنمان گوش فلک را کر کرده این مسئله جای تامل فراوان دارد.


    ◄آیا با ثبت اثر این مشکل حل شده است؟ و امکان پیگیری و شکایت وجود دارد؟
    بله ثبت اثر و پیگیری آن تا حدود زیادی به طراح و تولیدکننده کمک نموده تا کمتر شاهد کپی نقشه باشند و در مواقع لزوم اقدام عملی و پیگیری انجام شود. اما مشکلات زیادی در زمینه ثبت کشوری وجود دارد از جمله ثبت غیرتخصصی نقشه فرش و زمان زیادی که برای ثبت یک نقشه سپری می شود و مردود شدن طرح ها بدون دلیل حرفه ای و بدنبال آن پیگیری های زمان بر و طاقت فرسا که ثبت نقشه را برای همه طراحان و تولیدکنندگان دشوار ساخته است. همانطور که در پاسخ سئوالی قبلی عرض کردم طراحان اورجینال کار فرش ماشینی کشور طی جلسات مکرر و طولانی با کمک مرکز تحقیقات فرش ماشینی دانشگاه آزاد کاشان (مجری طرح) سایت ستان ( سامانه تشخیص اصالت نقشه) به عنوان مرکز ثبت حرفه ای نقشه فرش ماشینی در ایران معرفی نمودند که خوشبختانه تحت حمایت های مادی و معنوی دوستان طراح و تولیدکننده قرار گرفت. در این سایت تمامی نقشه ها بصورت حرفه ای بررسی خواهد شد و توسط هفت داور بصورت تخصصی داوری شده و با صرف زمان کمتر از 3 الی 4 روز نتیجه اعلام خواهد شد. جناب آقای سید محمد سبطینی متنی را درباره اهداف این سامانه منتشر کردند که عینا نقل میگردد:

    بسته ای حمایتی و فرهنگی ، هنری ، تجاری ، جهت کلیه طراحان و تولید کنندگان عزیز .
    هدف از ایجاد سامانه به طور کلی عبارتست از:
    ۱- ارتباط صحیح و به روز تولید کنندگان و طراحان صاحب اثر بدون هر گونه حاشیه و یا موارد شبهه دار در مورد طرح ( ایجاد ارتباط سریع به شخص اصلی و واقعی هنر طراحی شده )
    ۲- بازدید از کل اثرات طراحی شده هنرمندان در یکجا و به صورت سریع و حتی مقایسه آنها با یکدیگر و تشخیص و انتخاب درست طرح و تولید بهترینها
    ۳- اطمینان از اینکه طرح های بارگذاری شده بر روی این سامانه دارای اصالت بوده و از کانالهای مختلف داوری عبور و دارای شناسنامه اورجینال و کارت هولوگرام از سوی مرکز تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان بوده و خدای ناکرده در صورت موارد اختلاف و ... مسند و مرجعی برای داوری و پیگیری برای طراح و تولیدکننده وجود دارد.
    با ورود تکنولوژی جدید و به روز در صنعت نساجی و به خصوص در بخش تولید فرش ماشینی، هر دو طرف طراح و تولیدکننده می بایست به جنبه های مختلف این هنر و این صنعت توجه نموده و همگام و همراه یکدیگر و هر یک آینده شغلی خود را در گرو دیگری ببیند. لذا این سامانه به عنوان یک مرجع بزرگ و به روز خواهد توانست سود مادی و معنوی هر دو طرف را به یک شکل مد نظر قرار داده تا هر کدام به پشتوانه دیگری به فعالیت پرداخته و باری را از دوش یکدیگر بردارند.
    طراحان به حمایت تولیدکنندگان بسیار نیازمندند و شکی نیست که تولیدکنندگان هم به یاری و مدد طراحان دلگرم خواهند بود.
    لذا از همه شما بزرگواران درخواست داریم به دور از حاشیه و به دور از بحث های پراکنده و دلسرد کننده حمایت خود را از این سامانه اعلام دارید. مرکز تحقیقات فرش ماشینی دانشگاه آزاد اسلامی کاشان و نمایندگان طراحان به شما اطمینان میدهند که هیچ چیز به جز فرهنگ سازی اصولی و فنی و حرفه ای در پس این سامانه وجود نداشته و نخواهد داشت و اصولا زمانی که این فرهنگ در سرچشمه و مرکز اصلی تغذیه تولید فرش ماشینی (یعنی طرح خوب) جا افتاده و ساماندهی گردد، هنر طراحی و صنعت نساجی دو یار همراه و همگام خواهند توانست هر مانعی را به شیوه ای اصولی و حرفه ای بردارند و جامعه ای عاری از هر گونه تنش را برای یکدیگر به ارمغان آورند.
    از همه شما عزیزان طراح و تولید کننده ای که قصد دارید این نهال را آبیاری و در سایه برکات آن بهرمند گردید خواهشمند است اعلام موافقت خود را اعلام دارید.



    ◄مشکلات طراحان فرش چیست؟ و راهکار حل این مشکلات به نظر شما چیست؟
    از جمله مشکلات طراحان فقدان صنف طراحان فرش ماشینی و نداشتن قیمت گذاری متعادل و نبودن مرجعی برای تشخیص اصالت نقشه و پیگیری تخلفات احتمالی در رابطه با آن است ( البته این مورد با ایجاد سامانه ستان تا حدودی مرتفع خواهد شد). اما عمده مشکلات طراحان مسائل مادی و اخلاقی ست. متاسفانه هنرمندان و آثارشان کمتر مورد توجه قرار میگیرند. در این مورد هنرهای دیگر نیز تقریبا به همین گونه است. نداشتن امنیت شغلی و مادی و بدحسابی هایی که در رابطه با دریافت هزینه طرح صورت میگیرد و غیره. یک هنرمند طراح، ایده پرداز است و یک ایده پرداز در جامعه فرش ماشینی درگیر چک و وصولی با صرف وقت وهزار و یک زحمت است. آیا جای تاسف نیست؟ آیا جایگاه هنرمند در این مرتبه است؟ تاریخ ثابت کرده است هرجا هنر و هنرمند مورد بی توجهی قرار گرفته اند آن جامعه فاقد روح گشته و مانند مرده ای متحرک فقط روزمرگی را تجربه می کند. بنده راهکاری برای حل این مشکلات نمی بینم جز بیداری وجدان و احساس و عواطف انسانی. این مهم زمانی بدست خواهد آمد که فرهنگ سازی شود و زیرساختها تغییر نماید. برگزاری کلاس های حرفه ای بازاریابی و آگاه سازی عده ای که سود مالی خود را در گرو ضرر دیگری می بینند و نیز تغییر روش برخی طراحان در جهت برندسازی و حرفه ای بودن و درست کار کردن کمک بسزایی در رشد طراحان و نیزمرتفع شدن بسیاری از مشکلات خواهد کرد.

    ◄ بنظر شما دولتمردان چه کمکی می توانند در راستای مرتفع شدن مشکلات طراحان فرش انجام دهند؟
    دولتمردان در هر جامعه ای می توانند تغییرات مثبت و خوبی را ایجاد نمایند. هم در زمینه حمایت مادی و هم معنوی. از جمله : شناساندن هنرمندان طراح فرش در رسانه ملی و سیاست گزاری در رابطه با ایجاد فضاهای آموزشی حرفه ای توسط هنرمندان بنام طراحی فرش و نیز حمایت از طراحان فرش در احقاق حق آنها در رابطه با سرقت احتمالی آثار آنان.


    ◄ آیا سلیقه مردم ایران در انتخاب و خرید فرش طی سالهای اخیر تغییری داشته است؟
    سلیقه و مد با خلق آثار جدید توسط هنرمندان و همچنین بکار بردن رنگ های جدید که طبق قواعد خاصی انجام می شود دچار دگرگونی خواهد شد. در چند سال اخیر به علت ارائه طرح ها خلاقانه و متفاوت هم رقابت بیشتر شده و هم سلیقه مردم به سمت طرح های جدید سوق گرفته است. همزمان با افزایش شانه در فرش ماشینی طبعا تغییرات زیادی در طرح های متناسب با آن ایجاد شده است که عمدتا به سمت ریزنقش بودن کار پیش رفته است. اما نیاز به تغییرات اساسی تری با حفظ اصالت نقشه فرش ایرانی داریم. اگر بخواهیم مدرنیته را در فرش توضیح دهیم باید قواعد مختص به خودش را رعایت کنیم. و اصالت و ریشه ی کار را مبنای تمام نوآوری ها قرار داده و از دل آن نقشه های بی بدیل و نو با ریشه ایرانی و اصیل ایجاد نماییم. این مهم با تلاش و کوشش در راستای کار حرفه ای و نیز به اشتراک گذاشتن تکنیک ها و مهارت ها و هر آنچه که لازم است تا هنرمند طراح ، طرح بیافریند به نتیجه مطلوبی خواهد رسید. به نظر من در هنرهای کاربردی و صنعتی مانند طراحی فرش ماشینی سلیقه بازار را هنرمندان طراح با احساسی که از درون جامعه دریافت می کنند (که قواعد پیچیده و مختص به خود را دارد) شروع به خلق اثرکرده که اغلب مورد پسند همگان قرار می گیرد.


    ◄ آیا در طراحی برای فرش های صادراتی تفاوتی در طراحی لحاظ می شود؟
    طبعا هر قوم و ملیتی سلیقه های مختص به خود را دارند و لازم است قبل از ارائه محصول برای صادرات، بازار هدف مشخص شده و سپس تحقیقات لازم صورت گیرد. در برخی از کشورهای آسیایی که با سلیقه ما اشتراکات زیادی دارند تفاوتی در طرح نیاز نیست ایجاد شود به جز تغییر جزئی در موارد رنگامیزی نقشه. اما در اراِئه طرح به بسیاری از کشورهای اروپایی و امریکایی گاها بعضی از رنگ های زمینه فرش باید عوض شود و نیز نقشه مطابق سلیقه آنها طراحی شود. البته به این معنا نیست که از طرحهای سنتی و اصیل فاصله بگیریم و اساس کار را تغییر دهیم. طراحی طرح مطابق سلیقه بازارهای جهانی به معنی به نمایش گذاشتن نقوش اصیل و ریشه دار ایرانی به طعم و سلیقه آنهاست توام با نوآوری های هوشمندانه و درست به انجام خواهد رسید. این مسئله مدتی بازارهای جهانی را به سمت نقوش اصیل و سنتی سوق داده و سلیقه ایجاد طرح برای آنها بطور کامل به دست طراحان توانمند ما و تولید کنندگان عزیز خواهد افتاد.

    ◄ این موضوع در بین تمامی طراحان جهت ایجاد تغییر در فرشهای تولیدی چقدر مورد اهمیت قرار می گیرد؟
    متاسفانه هنوز صادرات فرش ماشینی در ایران آنطور که باید جایگاه خودش را بدست نیاورده است. البته با تلاش و کوشش و کار بر مبنای دانش و تجربه روزبه روز شاهد موفقیت های بیشتری هستیم. به همین خاطر برخی دوستان تولید کننده هنگام خرید طرح نه دانش کافی از بازار هدفشان بدست آورده اند و نه طرح را مطابق بازارهای جهانی طلب می کنند. طراحان نیز طبق بازاری که در حال حاضر دارند طرح را ارائه می کنند که طبعا سلیقه بازار داخلی را پوشش می دهد. این موضوع برای اغلب طراحان اهمیت چندانی ندارد. به همان دلیلی که عرض کردم.کمااینکه در راستای شناخت بازارهای جهانی از سوی برخی طراحان تحقیقاتی انجام شده و خواهد شد. اما این تحقیقات اغلب شخصی بوده و همگام و همسو با تولیدکننده نیست. به امید آنکه تولیدکنندگان عزیز ما درصد بالایی از فعالیت های خود را بر مبنای صادرات قرار داده و در زمینه تولید طرح با طراح هماهنگ شده و سلیقه بازارهای جهانی را البته با صرف هزینه و وقت بیشتری بدست بگیرند.